CogniFit - Çocuk Disleksisi

Disleksi için Ne Tür Tedaviler Mevcuttur?

Herhangi bir tedaviye başlamadan önce ilk olarak çocukta disleksi teşhisi yapılmalıdır. Genelde okullarda disleksiyi tespit etmek için doğru araçlar bulunmadığından bu çok kolay olmayacaktır. Bu araçlara sahip olsalar dahi bu durum için yeterli donanıma sahip değildirler ve eğer yakın çevrede mevcutsa çocuğun uygun bir okula nakli gerekebilir. Çoğu zaman bu yük velilerin üzerindedir. Onlar dikkat etmeli, farkında olmalı ve bozukluğu mümkün olduğunca erken tespit etmeliler. Sonrasında hemen harekete geçmeleri gerek. Tedavi ne kadar erken başlarsa, bozukluğun üstesinde gelmek için daha iyi ve çeşitli destek alan ve günlük hayatta karşılaşması mümkün zorluklar ve okul çevresinde hissedebileceği başarısız olma duygusu engellenen çocuk için o kadar faydalı olur.

Disleksi nasıl tedavi edilir? Bu bozukluğa sebep olan beyin anomalisini kesin olarak düzetlmenin bilinen bir yolu yoktur. Tüm yaşam boyu süren bir problemdir. Bozukluğu günlük olarak takip etmek ve tadaviye başlamak için daha büyük belirtileri beklememek çok mühimdir çünkü kıymetli vaktinizi harcıyor olacaksınız. Disleksi için en etkili tedavi, disleksinin erken teşhisidir!

Bilimsel Doğrulama: Disleksik çocukları tedavide CogniFit'in etkililiğini destekleyen çalışmalar.

Disleksi nüfusun %1'nundan fazlasını etkilediği için düşündüğümüzden çok daha yaygındır. Disleksinin tanımı okuma sürecini etkileyen, okumayı ve yazmayı, ve genellikle herhangi bir dilin kodlarını veya sembollerini çözmeyi güçleştiren nörolojik asıllı bir bozukluğu ifade eder.

Disleksik kişiler okuduklarında, sadece tüm dikkatlerini farklı harflerin seslerinin şifresini çözmeye ve herbir kelimeyi telaffuz etmeye odaklar. Bu çaba onların işler belleğinde bir kırılmaya sebep olur, bu da beynin daha zihinsel kaynakları okuma kavrama gibi daha yüksek zihinsel görevlere tahsis etmesini engeller.

Birçok çalışma disleksiyi dil süreciyle alakalı nöronal bağlantı eksikliği olarak tanımlar.. Aslında, disleksik kişiler dille bağlantılı ve aynı zamanda fonolojik işlemlerden de sorumlu beyin bölgeleri arasındaki nöronal ağ fonksiyon bozukluğundan dolayı kelimeleri görsellemeden sorun yaşarlar.

Disleksi ailede kalıtsal olabilir.. Aynı ailenin birçok ferdinin bu bozukluğa sahip olması çok yaygındır. Normal zeka seviyesinde sahip, hiçbir zihinse, fiziksel veya kültürel sorunu olmayan çocuklarda görülebilir ve okuma güçlüğü diğer bilişsel becerileri etkilemez. Bunun yanında, çoğu zaman disleksik kimseler hislerini keskinleştirme ve yüksek zeka ve yaratıcılık seviyesi gösterme eğiliminde olurlar.

Tüm disleksi türleri aynı şiddette olmaz ama disleksiyi olabildiğince erken teşhis ve tadavi etmek , gelişimsel problemleri, özgüven kaybı, öfke ve okulda başarısızlığı engellemek adına çok önemlidir.

Çocuklarda Disleksi

Çocuklarda disleksi okul öncesi dönemde dahi tespit edilebilir. Eğer tedavi edilmezse çocukluk sonrası veya yetişkinlikte, ve hatta tüm yetişkinlik boyunca devam edebilir.

Her ne kadar her çocuk benzersiz olsa da, disleksik çocuklar daha geç konuşma eğilimi gösterirler, daha zayıf dinleme-algılamaları vardır, ve yaşıtlarına göre daha dar bir kelime hazinesine sahiptirler. Çoğu zaman, "b" ve "d" gibi harflerini veya kelime içindeki harf sırasını karıştırırlar ve konsantrasyon sorunu yaşarlar.

Konsantraston eksikliği bilişsel zayıflığa bağlı olabilir. Aslında, disleksik çocuklar okumak ve yazmak için iki katı çalışmak zorunda olduklarından daha çabuk yorulurlar ve dalgınlaşırlar.

Sıradan okucularda okuma esnasındaki beyin aktivitesi Disleksik okuyucularda okuma esnasındaki beyin aktivitesi

Disleksik çocuklar, ebeveynleri ve eğitimciler tarafından desteğe ve cesaretlendirilimeye ihtiyaç duydukları için sorunun mümkün olduğunca erken tespiti çok önemlidir. Doğru araçları sağlayarak okulla başetmelerine ve bu yetersizliklerini telafi etmelerine yardımcı olabilirsiniz.

Disleksi, zamanında farkedilmez ve tadavi edilmezse çığ gibi büyür. Çocuklar okulda hergün biraz daha geride kalacakları için daha da öfkelenebilir ve başarızlık hissine kapılabilirler. Genelde, özgüven sorunları kötü davranışlara ve depresyon, anksiyete ve okulu bırakma gibi duygusal problemlere yol açar.

Diskleksi ve Beyin

Diskeksik çocuklarda belli nörobiyolojik anomaliler bulunur. Dilsel devreleri oluşturan hücreler doğru biçimde düzenlememiştir ve bu da organizmanın kelimelerin kodlarını çözmesini ve okuduğundan anlam çıkarmasını zorlaştırır.

Etkili bir şekilde okuyabilmek için kavrama ve öğrenme süreçlerinin yanında yorumlama sürecine de ihtiyacın vardır. Beynin bir metni anlayabilmek için izlediği bu sürece "sözcüksel strateji" denir. Disleksik çocukların karşılalaştıkları zorluklara sebep şu üçünün birleşmesinden doğar:

• Dilsel süreçte eksiklik.
• İşler bellek eksikliği
• İşlem hızıyla ilgili sorunlar.

Disleksinin Özellikleri

Disleksi semptomları çocuktan çocuğa farkeder, ve bu durumdaki çocukların hepsi okuma sorunu yaşamayabilir ya da bunu farklı yollarda yaşabilirler. Belirtiler tutarsızdılar ve aynı gün içerisine farklılık gösterebilirler ve çocuklar büyüdükçe şekil değiştirebilirler.

Disleksinin bazı özellikleri vardır:

• Yürütücü fonsiyon sorunları:

  : Yürütücü fonsiyonun içine, adımlara ayırarak görevleri planlamaktan sorumlu çok sayıda karmaşık bilişsel beceri girer. Bu adımlar görev analizi ve gereklilikleriyle başlayabilir ve sonra görev için gerekli zamanı organize etme ve karar verme, iş yükünü yapılandırma, hedefler belirleme, uygulanmış etkinlikleri değerlendirme ve sonuçlara bağlı olarak bunları ayarlama, vs. Yürütücü gelişimde güçlük yaşamak disleksinin en yaygın belirtilerindendir. Bunu anlamı şudur; planlama gerektiren her görev (odanı temizlemek veya ödevini bitirmek) disleksik çocuklar için gerçekten çok zor olabilir.

• Öğrenme ve iletişim zorlukları

  : Hızlı talimatları ya da anlamları kolayca anlaşılmayan şakalar veya deyimler; örneğin aniden, beklenmedik bir şekilde anlamında olan "damdan düşer gibi", kavrama becerisinde bozukluk. Yeni kelimeler öğrenme ve onları telaffuz etme yetersizliği. Konuşurken veya fikilerlini ifade ederken kendine güvensizlik, vs.

• Okuma zorluğu

  : Herhangi bir dilin kodları veya sembollerinin şifrelerini çözmek ve onları hatırlamakta güçlük çekmek okumayı zorlaştırır. Disleksik çocuklar çok sık olarak kelimelerin telaffuzlarını yanlış yorumlarlar ve okuduklarını işlemede ve anlamada sorun yaşarlar. Böylece, çoğu zaman kitaplara ilgi duymazlar.

• Yazmada zorluk

  : Disleksik çocuklar kelimelerin harflerini hatırlamakta ve heceleme kurallarını uygulamakta zorlandıkları için çok sık heceleme hataları yaparlar. Fikirlerini yazarak ifade etmekte zorluk yaşarlar. Bazen öğretmenin söylediklerini tamamen anlasalar bile not almakta zorlanırlar. Kalemi kavrama şekilleri genellikle alışılmışın dışındadır ve bu da el yazılarını düzensiz, okunaksız, ya çok büyük ya da çok küçük olmasına sebep olur.

• Motor beceriler ve mekansal yönelmenin karıştırılması

  : Soldan sağı, yukarıdan aşağıyı, önde arkayı, içeriden dışarıyı, vs. ayrırmada zorluk çekmek. Bu sorun okunaksız yazmayla ilişkilendirilebilir. Diğer çocuklardan daha sakardırlar ve sık sık kaybolurlar. Koordinasyon gerektiren bisiklet binmede ya da futbol gibi takım oyunlarında genelde iyi değildirler.

• Zamanı tahmin etmeden bozukluk

  : Zamanı yönetmeden güçlük ve günün tarihini hatırlamada karışıklık.

• Matematik problemlerinde zorluk

  :Sembolleri tanımakta güçlük çektikleri için toplama, çıkarma, çarpma gibi semboller içeren aritmetik onlar için çok zordur. Disleksik çocular ayrıca çarpım tablosunu ezbelermekte sorun yaşarlar.

• Sosyal ve duygusal ilişkilerde problemler

  : Disleksik çocuklar sınıfın eğlencesi, baş belası ya da en sessizi olabilirler. Ya aşırı düzensiz ya da saplantı derecesinde düzenlidirler. Her çocuk farklıdı ve bizler hem asi hem tahammülsüz vakalar görebiliyoruz ancak uysal vakalar da olabiliyor.

Disleksi Türleri

Her ne kadar dislekside bazı belirtiler ortak olsa da, bilim insanları birçok farklı tür disleksi saptamışlardır. Disleksi teriminin kullanımı ilkin genetik ve edinilmiş disleksiyi birbirinden ayırır.

• Edinilmiş disleksi

  : Yaşamın iletleyen evrelerinde ortaya çıkar ve genellikle genetik veya kalıtsal faktörlere bağlı değildir. Beyinin okur yazarlıktan sorumlu olan dil alanlarını etkileyen travmatik bir beyin zedelenmesi veya beyin hasarı - demans veya inme gibi -sonrası oluşabilir.

• Gelişimsel disleksi

  : Bu tip disleksi genellike en çok akademik ortamlarda görünür. Herhangib bir beyin hasarı ya da kazadan kaynaklanmaz ve doğumdan itibaren vardır. Sadece bu sınıflandırmanın içinde çok sayıda farklı disleksi türü mevcuttur fakat bu makale işleme ve beyin fonksiyonunu etkileyen disleksi türü üzerinde yoğunlaşacaktır: Yüzeysel disleksi, fonolojik disleksi ve karışık ya da disfonik disleksi.

• Yüzeysel disleksi

  : Genellikle edinilimiş bir disleksi şeklidir ama gelişimsel de olabilir. Yüzeysel disleksi sahibi çocuklar belirgin okuma zorlukları göstermezler. Bu tür disleksi görsel, sözcüksel ya da doğrudan sinir yollarında zayıf işleme ile ilgilidir, yani çocuklar kelimleri doğru olarak seslendirebilir, anlamsız olanları dahi, ancak okuyabilmek için onları parçalara ya da hecelere bölmek zorundadır. Durum, kelimenin yazılışı ve okunuşu aynı olamdığı zamanlar da iyi karmaşık bir hal alır.

• Fonolojik disleksi

  : En yaygın disleksi türü, disleksinin anlamdaşı. Temelinde gelişimsel bir tür disleksi ama bazı vakalarda bir inme ya da Alzheimer hastalığında sonra edinilimiş de olabilir. Fonolojik disleksi sahibi çocuklar uzun, tanıdık ya da alışıldık olmayan kelimeleri okurken çok zorluk çekerler. Ancak, tanıdık kelimeleri doğru okuyabilirler. Bu tür disleksi beynin dilin seslerini işlemekte sorumlu bölgelerinin zayıf olmasıyla ilgilidir. Yani bu disleksiye sahip çocuklar sözcüksel veya görsel yollarla okurlar ancak işitsel işlemede sorun yaşarlar.

• Derin Disleksi

  : Edinilmiş bir disleksi şeklidir. Birey var olan okuma becerisini yitirdiği için en ciddi disleksi türlerinden birisidir. Derin disleksikler hem sesleri çıkarmadan hem de kelimelerin bütününü tanımda güçlük yaşarlar çünkü hem fonolojik hem de görsel nöronal yollar hasar görmüştür.

Disleksi asıl teşhis edilir?

Bilişsel açıdan ele alındığında disleksi vakasında işler bellek gibi benzeri becerilerde bozulma daha olası olsa da tepki verme süresi, işlem hızı, ve yürütücü fonksiyonlarda da genellikle sorunlar ortaya çıkıyor. Bu bilişsel becerilerden herhangi birindeki düşük seviye disleksi işaretçisi olabilir.

Disleksinin tedavisi mevcut mudur?

Disleksi kronik bir bozukluktur, yani yaşla birlikte kaybolmaz. Ancak bu, paniğe kapılmak için bir sebep değildir. Diskeksik bir kimse geliştikçe kendin daha farklı ifade etmeyi öğrenecektir.

Dislekside en önemli detay erken teşhistir. Çocuk öğrenme sürecine uyum sağlamak için ihtiyaç duyduğuaraçlara ne kadar erken erişirse, zihinsel kaynaklarını en üst seviyeye çekmek ve eksiksiz bir yaşam sürmek için şansı o kadar artacaktır.

Disleksinin düzeltilmesi mümkün müdür?

Bir çocuğa çok küçük yaşta disleksi teşhisi konulursa ve kişiselleştirilmiş bir tedavi programına hızlı bir başlangıç yapılırsa, öğrenme sistemine adapte olabilmek için alternatif yöntemler geliştirmede daha fazla şansı olabilir. Erken yaşlarda beynimiz daha esnektir ve yeni beyin hücrelerioluşturmaya daha yatkındır, bu yüzden dil süreçleriyle bağlantılı nöral bağları güçlendirmemize yardımcı araçları ne kadar erken kullanırsak, bozulmaya uğramış fonksiyonları telafi etmek için o kadar fazla yöntem öğreniriz.

Erken bir tedavi, disleksiyle ilişkili ikincil duygulanımsal bozuklukların engellenmesine de yardımcı olur.

Eğer bir kimsenin disleksik olduğunu düşünüyorsanız, tanısal teste tabi tutulması için bir uzmanla görüşmesini sağlayın. Bu, tüm bozuklukların tespitine yardımcı olacak ve dilde kulllanılan bilişsel becerilerin geliştirilmesi için özel antrenmanlar temin edecektir. Kişi aynı zamanda bilişsel bir seviyede etkilenmiş ve dikkat eksikliği, işler bellek ve kısa-süreli bellek, işlem hızı ve diğer önemli gündelik becerilerde sorunlar yaşıyor olabilir.

Referanslar

• Horowitz-Kraus. T., Breznitz, Z. Hata algılama mekanizması, çalışan belleği eğitmekten faydalanabilir mi? Disleksikler ve kontroller arasında bir karşılaştırma--an ERP study. PLOS ONE. 2009 Sep, 4(9):e7141.
• Ladányi, e., Persici, V., Fiveash, A., Tillmann, B., Gordon, R.L. Atipik ritim gelişimsel konuşma ve dil bozuklukları için bir risk faktörü müdür? Wiley Interdiscip Rev cogn Sci. 2020 Apr, In press.
• Mehlhase, H., Bakos, S., Bartling, J., Schulte-Körne, G., Moll, K. İzole ve birleşik okuma ve heceleme eksiklikleri olan çocuklarda kelime işlem eksiklikleri: bir ERP-Çalışması. Brain Res. 2020 Mar, In press.
• McArthur, G.M., Filardi, N., Francis, D.A., Boyes, M.E., Badcock, N.A. ayıf okuyucularda benlik kavramı: sistematik bir inceleme ve meta-analiz. PeerJ. 2020 Mar, 8:e8772.
• Munzer, T., Hussain, K., Soares, N. Dyslexia: neurobiology, clinical features, evaluation and management. Transl Pediatr. 2020 Feb, 9(Suppl 1):S36-S45.
• McMillen, S., Griffin, Z.M., Peña, E.D., Bedore, L-M., Oppenheim, G.M. “Did I say Cherry?” error patterns on a blocked cyclic naming task for bilingual children with and without developmental language disorder. J Speech Lang Hear Res. 2020 Mar, In press.
• Blythe, H.I., Dickins, J-H., Kennedy, C.R., Liversedge, S.P. The role of phonology in lexical access in teenagers with a history of dyslexia. PLOS ONE 2020 Mar, 15(3):1-26.
• Caglar-Ryeng, Ø., Eklund, K., Nerdård-Nilssen, T. School-entry language outcomes in late talkers with and without a family risk of dyslexia. Dyslexia. 2020 Mar, In press.
• Mehringer, H., Fraga-González, g., Pleisch, G., Röthlisberger, M., Aepli, F., Keller, V., Karipidis, I.I., Brem, S. (Swiss) GraphoLearn: an App-based tool to support beginning readers. Res Pract Technol Enhanc Laern. 2020 Feb, 15(1):1-21.
• Brown, A.C., Peters, J.L., Parsons, C., Crewther, D.P., Crewther, S.G. Efficiency in magnocellular processing: A common deficit in neurodevelopmental disorders. Front Hum Neurosci. 2020 Feb,14:49-67.
• Galliussi, J., Prondi, L., Chia, G., Gerbino, W., Bernardis, P. Inter-letter spacing, inter-word spacing, and font with dyslexia-friendly features: testing text readability in people with and without dyslexia. Ann Dyslexia. 2020 Mar, In press.
• Obidziński, M. Response frequencies in the conjoint recognition memory task as predictors of developmental dyslexia diagnosis: A decision-trees approach. Dyslexia. 2020 Mar, In press.
• Yu, X., Zuk, J., Perdue, M.V., Ozernov-Palchik, O., Raney, T., Beach, S.D., Norton, E.S., Ou, Y., Gabrieli, J.D.E., Gaab, N. Putative protective neural mechanisms in prereaders with a family history of dyslexia who subsequently develop typical reading skills. Hum Brain Mapp. 2020 Mar, In press.
• Shaywitz, S. E. Dyslexia. The New England Journal of Medicine. 1998, Jan. 338:307-321.
• Démonet, J.F., Taylor, M.J., Chaix, Y. Developmental dyslexia. The lancet. 2004 May, 363(9419):1451-1460.
• Peterson, R.L., Pennington, B. Developmental dyslexia. The lancet. 2012 Jun, 379(9839):1997-2007.
• Coltheart, M., MAsterson, J., Byng, S., Prior, M., Riddoch, J. Surface dyslexia. The Quarterly Journal of Experimental Psychology Section A. 1983, 35(3):469-495.
• Stefanac, N., Spencer-Smith, M., Brosnan, M., Vangkilde, s., Castles, A., Bellgrove, M. Visual processing speed as a marker of immaturity in lexical but not sublexical dyslexia. Cortex. 2019 Nov, 120:567-581.
• Wenande, b., Een, E., Petok, J.R. Dyslexia-related impairments in sequence learning predict linguistic abilities. Acta Psychol (Amst). 2019 Aug, 199:102903.
• Bajre, P., Khan, A. Developmental dyslexia in Hindi readers: Is consistent sound-symbol mapping an asset in reading? Evidence from phonological and visuospatial working memory. Dyslexia. 2019 Nov, 25(4):390-410.
• Cascella M, Al Khalili Y. Short Term Memory Impairment. [Updated 2019 Oct 27]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020 Jan-.
• Bucci, M.P. Visual training could be useful for improving reading capabilities in dyslexia. Appl Neuropsychol. Child. 2019 Aug, 13:1-10.
• Ullman, M.T. Earle, F.S., Walenski, M., Janacsek, K. The neurocognition of developmental disorders of language. Annu Rev Psychol. 2020 Jan, 74:389-417.
• Giofrè, D., Provazza, S., Calcagnì, A., Altoè, G., Roberts, D.J. Are children with developmental dyslexia all the same? A cluster analysis with more than 300 cases. Dyslexia. 2019, Aug, 25(3):284-295.
• Luo, X., Mao, Q., Shi, J., Wang, X., Li, C.R. Putamen gray matter volumes in neuropsychiatric and neurodegenerative disorders. World J Psychiatry Ment Health Res. 2019 May, 3(1):1-11.
• Schaadt, G. Männel, C. Phonemes, words, and phrases: Tracking phonological processing in pre-schoolers developing dyslexia. Clin Neurophysiol. 2019 Aug, 130(8):1329-1341.
• Pecini, C., Spoglianti, S., Bonetti, s., Di Lieto, M.C., Guaran F., Martinelli, A., Gasperini, F., Cristofani, P., Casalini, C., Mazzotti, S., Salvadorini, R., Bargagna, S., Palladino, P., Cismondo, D., Verga, A., Zorzi, C., Brizzolara, D., Vio, C., Chilosi, A,M. Training RAN or reading? A telerehabilitation study on developmental dyslexia. Dyslexia. 2019 Aug, 25(3):318:331.
• Kershner, J.R. Neuroscience and education: Cerebral lateralization of networks and oscillations in dyslexia. Laterality. 2020 Jan, 25(1):109-125.
• Scerri, T.S., Darki, F., Newbury, D.F., Whitehouse, A.J.O., Peyrard-Janvid, M., Matsson, H., Ang, Q.W., Pennell, C.E., Ring, S., Stein, J., Morris, A.P., Monaco, A.P., Kere, J., Talcott, J.B., Klingberg, T., Paracchini, S. The dyslexia candidate locus on 2p12 is associated with general cognitive ability and white matter structure. PLOS ONE. 2012 Nov, 7(11): e50321.
• Heim, S., Tschierse, J., Amunts, K., Wilms, M., Vossel, S., Willmes, K., Grabowska, G., Huber, W. Cognitive subtypes of dyslexia. Acta Neurobiol Exp. 2008, 68:73:82.
• Fisher, S. E., DeFries, J.C. Developmental dyslexia: genetic dissection of a complex cognitive trait. Nature reviews neuroscience. 2002 Oct, 3: 767-780.
• De Vos, A., Vanvooren, S., Ghesquière, P., Woutsers, J. Subcortical auditory neural synchronization is deficient in pre-reading children who develop dyslexia. Dev Sci. 2020 Feb, In press.
• Bruck, M. Word-recognition skills of adults with childhood diagnoses of dyslexia. Developmental Psychology. 1990. 26(3):439-454.
• Ramus, F., Rosen, S., Dakin, S.C., Day, B.L., Castellote, J.M., White, S., Frith, U. Theories of developmental dyslexia: insights from a multiple case study of dyslexic adults. Brain. 2003 Apr, 126(4):841-865.
• Mattis, S., French, J. H., Rapin, I. Dyslexia in children and young adults: Three independent neuropsychological syndromes. Developmental Medicine & Child Neurology. 1975 Apr, 17(2):150-163.
• Boets, B., Op de Beeck, H.P., Vandermosten, M., Scott, S.K., Gillebert, C.R., Mantini, D., Bulthé, J., Sunat, S., Wouters, J., Ghesquière, P. Intact but less accessible phonetic representations in adults with dyslexia. Science. 2013, Dec, 342(6163):1251-1254.
• Brosnan, M., Demetre, J., Hamill, S., Robson, K., Shepherd, H., Cody, G. Executive functioning in adults and children with developmental dyslexia. Neuropsychologia. 2002 Apr, 40(12):2144-2155.